Những Điều Cần Biết về Tai Biến Mạch Máu Não

Hỏi: Tai biến mạch máu não (TBMMN) là bệnh gì ?

Đáp: TBMMN tiếng Anh gọi là stroke hay cerebrovascular accident (CVA) xảy ra lúc mạch máu đem dưỡng khí và chất dinh dưỡng đến nuôi não bị vở ra hay bị nghẽn lại. Lúc não thiếu máu như vậy, dữơng khí së bị thiếu và tế bào não sẽ chết đi.

Hỏi: bệnh TBMMN có thừơng xảy ra không?

Đáp: Hàng năm tại Hoa Kỳ có khỏang 730,000 trừơng hợp mới của bệnh TBMMN. Theo thống kê năm 2000 ở Úc, hàng năm có 12,000 người chết vì TBMMN so với 28,000 ngừơi chết vì bệnh tim. Càng lớn tuổi càng dễ bị TBMMN.  Trên thế giới từ thập niên 70s số tử vong do TBMMN giảm xuống khỏang 7% mỗi năm nhờ sự hữu hiệu của việc điều trị bệnh cao huyết áp.

Hỏi: có dễ bị TBMMN lần thứ hai không?

Đáp: rất dễ bị TBMMN lần thứ hai.  Trong vọ̀ng 5 năm kể từ lần bị TBMMN đầu tiên, có từ 1/3 đến 1/2 số ngừơi sống sót sẽ bị TBMMN lần thứ hai.

Hỏi: bệnh TBMMN đựơc phân lọai như thế nào?

Đáp: bệnh TBMMN được chia thành nhiều lọai chính dựa trên hư hại của mạch máu: mạch bị nghẽn hay mạch bị vở làm chảy máu trong đầu vì mỗi lọai TBMMN có cách điều trị khác nhau cho nên các BS cần định bệnh sớm và xác định nơi hư hại một cách chính xác.

Lọai nghẽn mạch máu gây ra thiếu máu đến não; tiếng Anh gọi là ischemic stroke có thể do máu đông tại chỗ (thrombotic stroke) hay mạch bị nghẽn vì cục máu chuyển di từ nơi khác trong thân thể (embolic stroke).

53% TBMMN thuộc lọai thrombotic stroke

31% thuộc lọai embolic stroke

13% do chảy máu trong sọ

6% do chảy máu dứơi màng nhện trong màng não

Hỏi: các lọai bệnh nào gây ra chảy máu trong TBMMN?

Đáp: mạch máu bị vở ra làm cho thiếu máu ở vùng não sau nơi vỏ và tế bào não bị chết.  Ngoài  ra máu chảy ra đông lại thành cục, đẩy lệch các cơ cấu của não và làm hư hại các chức năng của não.

Có hai lọai chảy máu trong não: một là chảy máu dứơi màng nhện, hai là chảy máu trong sọ.

Lọai chảy máu dứơi màng nhện có thể do bệnh mạch lựu (nở động mạch - aneurysm) và tật động tĩ̀nh mạch bẩm sinh - arteriovenous malformations).

Hỏi: Xin mô tả các triệu chứng báo hiệu bệnh TBMMN?

Đáp: BS của quí vị có thể t́ìm thấy các dấu hiệu cho thấy quí vị dễ bi TBMMN. Quí vị cũng có thể được báo hiệu bởi các triệu chứng của bệnh TBMMN như :

            1. tự nhiên thấy yếu, tê rần hay liệt tay chân hay mệt nhất là nếu bị một phía của thân thể

            2. mất khả năng nói hay khó nói họăc không hiểu ngôn ngự

            3. đột nhiên mất thị giác nhất là ở một mắt.

            4. đột nhiên bị nhứt đầu dữ dội không có nguyên nhân.

            5. đột nhiên chóng mặt, mất thăng bằng.

Hỏi: thế nào là cơn thiếu máu tạm thời (Transient Ischemic Attack - TIA) trong bệnh TBMMN?

Đáp: Khỏang 1/3 các trừơng hợp TBMMN đựơc báo hiệu trứơc bằng cơn thiếu máu tạm thời, mà tiếng Anh gọi là TIA.   TIA có thể xảy ra trứơc bệnh TBMMN vài ngày, vài tuần hay vài tháng. TIA  xảy ra do sự ngưng cung cấp máu tạm thời lên não. Triệu chứng thừơng ngắn hạn từ vài phút đến vài giờ. Chẳng hạn quí vị đột nhiên không thấy hay yếu chân, yếu tay rối tự nhiên triệu chứng biến mất. Đó là trịêu chứng báo hiệu quan trọng, quí vị phải đi gặp BS gia đình ngay

Hỏi: thuốc ngừa thai và bệnh TBMMN?

Đáp:Thuốc ngừa thai nhất là lọai chứa nhiều estrogen làm tăng gia hiểm nguy đông máu có thể gây ra bệnh TBMMN đặc biệt ở phụ nữ trên 30 tuổi.

Hỏi: các yếu tố gây bệnh TBMMN?

Đáp: Có nhiều yếu tố gây hiểm nguy của bệnh TBMMN như:

Tuổi tác, phái tính, sắc dân và bệnh sử gia đình. Càng lớn tuổi càng dễ bị TBMMN; 2/3 các trừơng hợp xảy ở ngừơi trên 65 tuổi. Bệnh TBMMN xãy ra ở đàn ông 25% nhiều hơn so với đàn bà. Ngừơi Mỹ da đen bị TBMMN nhiều hơn ngừơi da trắng.

Ngoài ra cũng có nhiều yếu tố có thể thay đổi được trong bệnh TBMMN như chửa trị bệnh cao huyết áp, bệnh tiểu đừơng, không hút thuốc lá, giữ cho ngừơi không quá mập, tăng gia thể dục thể thao, ăn uống điều độ, giảm cholesterol hay tránh thuốc ngừa thai ở phụ nữ dễ đông máu.

Hỏi: các phương pháp mới để định bệnh TBMMN?

Đáp: Trong bệnh TBMMN, định bệnh sớm và chính xác rất quan trọng. Các phương cách định bệnh hiện đại sau đây đựơc dùng để định bệnh TBMMN:

1. Hình cắt lát CT scan: là phương cách đầu tiên cho ngừơi bệnh ở phọ̀ng cấp cứu. Có thể giúp phân biệt nhanh chóng lọai TBMMN do nghẽn mạch hay do chảy máu.

2. Hình MRI giúp xác định chính xác vị trí hư hại trong bệnh TBMMN. Hình rất nhạy cho nên thừơng dùng trong bệnh TBMMN do các mạch nhỏ.

3. Hình MRA (Magnetic Resonance Angiography)

4. Transcranial Doppler

5. Xenon CT scanning dùng để đo lưu lựơng máu trong nãọ

6. Carotid Duplex Scanninng dùng siêu âm để xác định xem động mạch cổ có bị nghãn không.

7. Radionuclide SPECT scanning dùng chất phóng xạ để đo lưu lựơng máu trong nãọ

8. PET scanning dùng dể xác định sự biến dữơng của các vùng trong nãọ

9. Hình chụp mạch máu não (Cerebral angiography) cho thấy tình trạng các mạch máu não.

Hỏi: các trị liệu mới về bệnh TBMMN?

Đáp:Điều trị cấp cứu của bệnh TBMMN càn phải nhanh chóng vì những hư hại não sẽ xảy ra trong ṿòng vài giờ sau khi TBMMN. Đối với bệnh TBMMN do thiếu máu, thuốc dùng có hai mục đích: làm tan cục máu đông và bảo vệ thần kinh.

Thuốc tan cục máu Đông như tPA (tissue plasminogen activator) phải đựơc dùng trong vòng 3 giờ sau khi bị TBMMN.

Thuốc bảo vệ hệ thần kinh chống lại hư hại như citicoine còn đang trong vọ̀ng nghiên cứu.

Một phương pháp mới đang đựơc nghiên cứu là hạ thấp nhiệt độ thân thể.

Hỏi: các phương thức giải phẩu tân tiến trong  bệnh TBMMN?

Đáp: trong vài trừơng hợp phải dùng đến giải phẩu để ngăn ngừa bệnh TBMMN. Chẳng hạn, phải dùng đến:

1. giải phẫu động mạch cổ cắt bỏ lớp trong động mạch (carotid endarterectomy)

2. vi phẫu động mạch lựu hay tật mạch máu bẩm sinh (microsurgery for aneurysm or AVM)

3. tái tạo lưu thông máu bằng cách giải phẫu bắt cầu qua chỗ nghẽn( bypass surgery).

Hỏi: ngừơi nào cần thăm dọ̀ bệnh TBMMN?

Đáp: càn phải thăm dọ̀ bệnh TBMMN ở cả đàn ông lẫn đàn bà trên 45 tuổi cho đến 70 tuổị. Sau 70 tuổi thì cọ̀n tùy, có ngừơi bảo ngưng thăm ḍò, có ngừơi đề nghị tiếp tục thăm ḍò mãi mãi.

Hỏi: cần thăm ḍò những gì trong bệnh TBMMN?

Đáp: BS cần xem ngừơi bệnh có cao huyết áp không, có hút thuốc không, có uống rựơu không, có mập quá không, có ít thể dục thể thao không, có bị rung tâm nhĩ hay bị cơn thiếu máu tạm thời TIA không?

Hỏi: các yếu tố hiểm nguy nào dễ gây bệnh TBMMN?

Đáp: bệnh TBMMN dễ xảy ra ở ngừơi bị bệnh tiểu đừơng, ở ngừơi từng bị TIA, từng bị tai biến tim, từng bị các bệnh khác của tim, bị bệnh mạch máu ngọai biên. Những ngừơi ở tầng lớp kinh tế xã hội thấp thừơng có nhiều yếu tố hiểm nguy của bệnh TBMMN hơn.

Hỏi: có cách nào pḥòng ngừa bệnh TBMMN?

Đáp: Đối với các bệnh nhân có nguy hiểm cao về bệnh TBMMN có thể dùng 2 nhóm thuốc sau:

1. thuốc chống đông máu, uống hay chích. Thuốc làm lỏang máu và chống máu đông cục trong mạch máu ở nãọ

2. thuốc chống tiểu cầu làm cho tiểu cầu không tụ lại được và làm máu không đông cục nhờ thế giảm bệnh TBMMN trong ngừơi bị TIA.

Ngoài ra cọ̀n phải thay đổi lối sống: không hút thuốc lá, bớt uống rựơu và nên tập thể dục thể thao đều đặn.

Dr HD Tran-Dinh